ఆధునిక ఆంధ్ర శాస్త్ర రత్నాలు

43-పురాతత్వ పరిశోధక పితామహ –శ్రీ వేలూరి వెంకట కృష్ణ శాస్త్రి

వేలూరి వెంకట కృష్ణ శాస్త్రిగారు కృష్ణాజిల్లా చిరివాడ అగ్రహారం లో 23-10-1934 న శ్రీ వేలూరి పార్ధసారధి శ్రీమతి అనసూయ దంపతులకు జన్మించారు .గుడివాడ కాలేజి లో డిగ్రీ పూర్తీ చేసి ,హైదరాబాద్ ఉస్మానియా యూని వర్సిటి నుడి ఏం ఏ ను ,కర్నాటక దార్వార్ యూని వర్సిటి నుంచి ఫై హెచ్ డిఅందుకొన్నారు .వి.వి.గా లోక ప్రసిద్ధులయ్యారు .

   ఆంద్ర ప్రదేశ పురాతత్వ శాస్త్రం అంతా  కృష్ణ మూర్తి గారి చుట్టూనే తిరిగి అంతటి అవినాభావ సంభంధమేర్పడింది .ఈ స్వర్నకాలం 1970-నుండి 190౦ వరకు రెండు దశాబ్దాలు కొనసాగింది .ఆంద్ర దేశం లో చరిత్రకు పూర్వం లోను , చరిత్ర కాలం కు   సంబంధించిన  అనేక విషయాలను ఆ సంస్థ అధిపతిగా త్రవ్వి తీసి లోకానికి అందించారు .అలాగే అనేక బౌద్ధ ఆరామాలు ,ప్రదేశాలను వెలికి తీసి వెలుగు లోకి తెచ్చారు .వీత్తికి సంబంధిన చరిత్ర కూడా రచించారు .అందుకే ‘’నిజాం తెలంగాణా చరిత్ర పితామహుడు ‘’అనే అన్వర్ధ బిరుదు అందుకొన్నారు .ఆంద్ర దేశం కు  తెలంగాణాకు సంబంధించిన అనేక పుస్తకాలు రాసిన స్కాలర్ అని పించుకొని ‘’లెజెండ్ ‘’అయ్యారు .వందలాది పురాతత్వ పరిశోధకులకు గొప్ప మార్గ దర్శి అయ్యారు .చాలా జర్నల్స్ లో వందలాది పరిశోధన వ్యాసాలూ రాసిన ఘన చరిత్ర వి.వి .గారిది .తన పరోధన అంశాలపై  విలువైన 10గ్రంథాలు రచించారు .ఆయన పురాతత్వ పరిశోధనకు గౌరవంగా ఒక సావనీర్ డా పి చెన్నారెడ్డి సంపాదకత్వం లో రూపు దాల్చింది .

  నాగార్జున కొండలో ఆర్కిలాజికల్ సర్వ్ ఆఫ్ ఇండియా 1959నుంచి 1961నుండి 68 వరకు ’’ స్కాలర్ ట్రెయినీ ‘’గా ఉద్యోగం ప్రారంభించారు .1961-68కాలం లో.ఆంధ్రప్రదేశ్ పురాతత్వ శాస్త్రం ,మ్యూజియం శాఖకు టెక్నికల్ అసిస్టెంట్ గా ఉన్నారు 1968-79కాలం లో 11 సంవత్సరాలు ఆర్కిలాజికల్ త్రవ్వకాల శాఖకు అసిస్టెంట్ డైరెక్టర్ గాను , 1979-81లో చీఫ్ టెక్నికల్ ఆఫీసర్ గా  1981నుంచి 1992వరకు ఆర్కియాలజీ డిపార్ట్మెంట్ డైరెక్టర్ గా సేవలందించారు .1989నుంచి 91వరకు స్టేట్ ఆర్కైవ్స్ ,అండ్ ఓరియెంటల్ మాన్యు స్క్రిప్ట్స్ లైబ్రరీ కి డైరెక్టర్  గా కూడా వ్యవహరించారు  ,

  ప్రకాశం జిల్లా చందవరం ,గుంటూరు జిల్లా కేసనపల్లి ,కరీం నగర్ జిల్లా ధూళికట్ట,కోటిలింగాల లోని బౌద్ధ ప్రదేశాలను త్రవ్వి వెలికి తీశారు .రంగా రెడ్డి జిల్లా మేడ్చెల్ తాలూకాలోని కేసన గుట్ట ప్రాంతాన్ని శాతవాహనుల తర్వాత క్రీ.శ.4-5 శతాబ్దాలలో చాళుక్యరాజులు పాలించినట్లు త్రవ్వకాల  సాక్షాధారాలతో నిరూపించారు .కృష్ణశాస్త్రిగారు త్రవ్వి వెలికితీసిన తోట్లకొండ ,  బావి కొండలను భారత ప్రభుత్వం అభి వృద్ధి చేసి గొప్ప యాత్రా స్థలాలుగా మార్చింది .

శ్రీశైలం ప్రాజెక్ట్ నిర్మాణం వలన ముంపుకు గురైన చాలా దేవాలయాలను కొత్తగా కట్టిన గ్రామాలైన సోమశిల ,ఎర్లదిన్నె,సిద్దేశ్వరం ,భుజ౦గేశ్వరం ,క్యాటూరు లలో శాస్త్రిగారి ఆధ్వర్యం లో పుంర్మించారు .ఇవి కేఇష్ణ శాస్త్రిగారి  ప్రణాళికాబద్ధమైన ఆలోచన పటిమకు, నైపుణ్యానికి,అంకితభావానికి గొప్ప నిదర్శనాలుగా నిలిచిపోయాయని విశ్లేషకులు భావించి శాస్త్రిగారిని బహుదా అభినందించారు .ప్రతిజిల్లాకు ఒక మ్యూజియం నిర్మించాల్సిన అవసరం ఉందని శాస్త్రి గారు భావించి  అననతపురం  నెల్లూరు ,నల్గొండ  వరంగల్ ,చందవరం లో నిర్మించి చూపించిన కార్యశీలి .నల్గొండజిల్లాలో  పానుగల్ లో పచ్చల సోమేశ్వరాలయం ప్రక్కనే మ్యూజియం నిర్మించటం శాస్త్రిగారి ఆలోచనాదృక్పదానికి అద్దం పడుతుంది .ఇప్పుడిది ప్రముఖ టూరిస్ట్ సెంటర్ అయింది .

  కృష్ణ శాస్త్రిగారికి అవుట్ స్టాండింగ్ అర్కియాలజిస్ట్ గా ‘’ఎమినెంట్ సిటిజెన్ అవార్డ్ ను హైదరాబాద్ లోనిసద్గురు శివానంద మూర్తి గారి ’’ సనాతన ధర్మ చారిటబుల్ ట్రస్ట్’’ 2002లో అందజేసింది . ఏలూరుగా పిలువబడుతున్న హేలాపురి లో ‘’హేలాపురి ఫోర్ట్ గ్రూప్ ‘’సంస్థ ‘’యశస్వి ‘’బిరుదు ప్రదానం చేసి సత్కరించింది .

  శాస్త్రిగారి ఆంగ్లరచన ‘’ప్రోటో హిస్టారికల్ కల్చర్ ఆఫ్ ఆంద్ర ప్రదేశ్ ‘’గ్రంథం1982లో ప్రచురణ పొందింది .తెలుగులో రాసిన ‘’భారతీయ సంస్కృతీ –పురాతత్వ పరిశోధనలు ‘’పెద్దలకు ,పిన్నలకు కరదీపికగా భాసించే గ్రంథం

•   వారి ఇంగ్లిష్ పరిశోధనపత్రాలు Terracotta’s from Peddabankur and Dhulikatta, (1978) Andhra Pradesh Journal of Archaeology, Vol 1, and no.1.
• Keesara, part of Vishnukundina empire, (1979) Andhra Pradesh Journal of Archaeology, Vol. 1 no. 1
• The Ash mound excavation at Hulikallu (1979) Andhra Pradesh Journal of Archaeology, Vol. 1 no. 2
• Recent archaeological discoveries of the Satavahana period in AP,) Satavahana Souvenir, Satavahana Seminar Special Issue. 1981
• Ancient Andhra History @Archaeology (Sectional Presidential Address) Proceedings of the AP History Congress, 8th Session, Kakinada, 1984
• Vandalism of Archaeological monuments in India – role of public in their preservation, (1985) preservation, (1985) Proceedings of All India Museums Conference, Bhuvaneswar.
• Historical Mosques of Hyderabad (1987) Journal of Salar Jung Museum Annual Research Journal, 1983–84 Hyderabad.
• Architectural affiliation of Andhra with rock-cut caves of Ellora, (1988) Proceedings of Indian Art History Seminar.
• Kuchipudi dance – a historical sketch, (1988) Souvenir of the Kuchipudi Kalaniketan, Hyderabad.
• Salient features of the Early Islamic architecture in A.P (1989) Souvenir of the Centenary celebrations of the Victoria Jubilee Museum, Vijayawada.
• Seals and ceilings from Peddabankur, Epigraphia Andhrica, Vo.51989
• Recent Trends in Archaeology of Andhra Pradesh, Sectional Presidential Address, 51 Session of Indian History Congress, Calcutta, 1990
• Salvage archeological Operations under the Srisailam Project, (1990) Ithihas, and vol. 15 no.2. 1989
• Artistic Innovations During the Vijayanagara Times, with Reference to AP, Itihas, Vol XV, 1989

• Historical Geography of Andhra Pradesh, General Presidential Address, 28th Session of Andhra Pradesh History Congress, Vijayavada, 2004.
• Tummanayeru Grant of Pulakesi 11. Brahmasri, P.V.Parabrahma Sastry Felicitation Vol., 2004
• Sects of Buddhism in Andhra, Kevala_Bodhi, Buddhist and Jaina History of Deccan, 2004
• Freedom Movement in (Coastal) Andhra, Krishna Pushkaram Celebrations, Special Issue, 2004

 మొదలైనవి ఎన్నో ఉన్నాయి

తెలుగులో రాసిన రిసెర్చ్ పేపర్లు

• Andhra Pradesh Raastram lo Puraatatva Parisodhanalu, Andhra Jyoti Special Issue, 1985
• Nagarjunkonda – Oka Bouddha Kshetram, (1987), Telugu Samacharam.
• Amaravathi, (1987), Telugu Samacharam.
• Bavikonda – Bouddharamam, (1988) Telugu Samacharam.
• Nelakondapalli (1988) Telugu Samacharam.
• Srisailam Project loni puratana kattadala parikshana charyalu, (1989) Telugu Vignanam.
• Charitrika Chihnalu, MaaTelugu Talliki Mallepooladanda, A special issue brought out by Andhra Jyothi.1989.
• Praachinaandhra Samskuti, Special Issue, Andhra Saaraswata Parishad Diamond Jubilee, 2003
• Praachina Naanemulu-Moosi Charitra Parisodhana Telugu, B.Nsastry Commemoration Volume,
• Tarataraala Telugu Samskruti, Moosi, November–December 2000.
• Brihatsilayuga Samskrutulu-Inupayugam, Andhra Pradesh Samagra Charitra Samskruti, Vol 1. Andhra Pradesh History Congress, 2003

మొదలైనవి .

Discoveries[edit]

• Discovered Stone Age Sites Early Stone Age site at Nagarjunakonda in Guntur District, Amarabad, Chandravagu, in Mehboobnagar District Several prehistoric sites near Ramagundam, Godavary Khani, Early, Middle and Late Stone age sites in Adilabad District near Wankhidi, Pochchara, Kerimeri etc., several Prehistoric sites in and around Yelleswaram in Nalgonda District
• Neolithic sites near Togarrai, Kadambapur, Budigapalli, Kolakonda, Devaruppula, and Polakonda in Karimnagar District
• Megalithic burial sites near Kadambapur, Valigonda in Nalgonda District, Kolakonda in Warangal District, Chinna Torruru, Bommera, Ramunipatla, Timmannapalli, Chilpur, Sirisapalli, Mandapalli, Palamakula, Pullur, and Vargas in Medak District
• Buddhist Stupas at Kesanapalli in Guntur District, Chandavaram in Prakasam District, Dhulikatta, Kotilingala, Poshigoan in Karimnagar District
• Prehistoric rocks art sites at Regonda in Karimnagar District, Edithanur in Medak District, Durgam and Bollaram in Mahbubnagar District, Gargeyapuram in Kurnool District???.

Salvage archaeology

Under Salvage archaeological operations in the submergible area of the Srisailam Project a large number of ancient temples have been dismantled and reconstructed at higher altitudes. The Somasila Group of Temples, the temples of Siddheswaram, Bhujangeswaram were transplanted and reconstructed. The fourteen temple group of Somasila was dismantled bit by bit and reconstructed at the newly built Somasila village that it now stands aloft in the new Somasila village due to the unceasing efforts of Sastry.

 చరిత్రను ,పురాతత్వ విషయాలను త్రవ్వి త్రవ్వి అలసిపోయిన శ్రీవేలూరి వెంకట కృష్ణ శాస్త్రి  గారు  77 వ ఏట 21-8-2012న శాశ్వత నిద్ర పోయి విశ్రాంతి తీసుకొన్నారు.

  శాస్త్రిగారు మా రెండవ బావగారు చిరివాడకు చెందిన శ్రీ వేలూరి వివేకానంద గారికి అతి దగ్గర బంధువులు .ఆ బంధుత్వం తోనే ఒక సారి వారు మాఇంటికి ఉయ్యూరు వచ్చారు .కృష్ణా జిల్లా రచయితల సంఘం కార్యక్రమాలకు తప్పక వచ్చేవారు .నేను మా బావగారి చుట్టరికాన్ని జ్ఞాపకం చేసేవాడిని .అలాగే మా బావగారి మేనల్లుడు – చెల్లెలు శ్రీమతి గాడేపల్లి శాంత ,శ్రీ శ్రీమన్నారాయణ దంపతుల కుమారుడు మేమందరం ‘’రాంబాబు ‘’అని పిలిచే రామకృష్ణారావు ఆర్కిలాజికల్  డిపార్ట్ మెంట్  లో శాస్త్రిగారి ప్రోత్సాహంతో చేరి ,అంచెలంచెలుగా ఎదిగి, సుమారు అయి దేళ్ళక్రితం రిటైరయ్యాడు . భోపాల్ లో ఉండే శాస్త్రిగారి సోదరులు శ్రీ వేలూరి రాధాకృష్ణ  ప్రసిద్ధి పొందిన గొప్ప చిత్రకారులు అని జ్ఞాపకం .

  ‘’డిపార్ట్ మెంట్ లో ఎవరైనా రిటైర్ అయితే కొత్తవారిని వేయటం లేదు .తగిన ఫండ్ ను ప్రభుత్వం రిలీజ్ చేయటం లేదు .పని చేయటం చాలాకష్టం గా ఉంది ‘’అని సభలలో తరచుగా చెప్పేవారు శాస్త్రిగారు .రాష్ట్ర కేంద్ర ప్రభుత్వాలుకూడా వారి సేవలపై ఉదాసీనమే చూపిం చాయి కాని ఏ రకమైన బిరుదు, పురస్కారాలు అందించలేదు .ఆయనదీ వీటికై వెంపర్లాడే వ్యక్తిత్వం కాదు .తనపనేదో తాను నిర్దుష్టంగా చేసుకుపోయారు .ఇలాంటిమహానుభావులు అరుదుగా ఉంటారు  వారే చరిత్ర పురుషులు .

 సశేషం

  మీ –గబ్బిట దుర్గాప్రసాద్ -8-7-19-ఉయ్యూరు