ధర్మజాగృతికి మార్గం హరికథాగానం

కళా రూపాల్లో తెలుగునాట వర్థిల్లిన హరికథ ధర్మజాగృతిని కలిగించే విశిష్టమైన కళాప్రక్రియ. నవరసాలను పండిస్తూ భక్తి ప్రధానంగా ఒకే వ్యక్తి ఎన్నో పాత్రలను పోషిస్తూ పండిత పామర జనరంజకంగా చెప్పేదే హరికథ. ధర్మార్థ కామమోక్షములనే నాల్గు పురుషార్థాలను మానవులకు వేదం నిర్దేశించింది. మానవుడు ఆవరించే ధర్మార్థ కామములు భగవంతుడు సృష్టించిన సృష్టిని కొనసాగించేందుకు ఉపయోగిస్తాయి. మోక్షం అనేది ఎవరికివారే సాధించుకునేది. దేహానంతరం కలిగే ఈ మోక్షానికి భక్తిని సాధనంగా చెప్పారు రుషులు. తొమ్మిది రూపాలుగా ఉన్న ఈ భక్తిలో శ్రవణం వల్లనే ద్వాపరాంతంలో మరణమాసన్నమయినపుడు పరీక్షిత్తు మహారాజు హరికథలను వినగోరుట, శుకమహర్షి ప్రవచనం చేయుట జరిగిందని పురాణాల వలన మనకు తెలుస్తోంది. భగవత్తత్వాన్ని తెలిపే ఆ ప్రవచకులను హరిదాసులని, భాగవతులని పిలుస్తారు. రుషులు పలు చోట్ల లోకక్షేమం కోసం యజ్ఞయాగాదులు నిర్వహించడం, వాటికి మహాజనం రావడం ఆ సమయాన సూతమహర్షివంటి మహా ప్రవక్తలచే భక్తులకు హరికథా శ్రవణం చేయించడం జరిగేదని పురాణేతిహాసాలు తెలుపుతున్నాయ. ఆ విధంగా ప్రారంభమైన హరికథా శ్రవణం కథ హరిదైనా హరునిదైనా ముల్లోకాలలో ఆధ్యాత్మిక చింతనను ప్రచారం చేస్తూ సామాజిక రుగ్మతలు, దోషాలు వాటి నివారణ మార్గాలు చెప్పినటువంటి నారదమహర్షి దృవచరిత్రను మొట్టమొదటిగా హరికథా రూపంలో గానం చేశాడని పెద్దలు అంటారు. ఆనాటి రామాయణ, భారత, భాగవతాలు మన హరికథలకు వస్తువులయ్యాయ. కాలక్రమంలో ఈ హరికథ దేశ భాషల్లోకి వచ్చాయి. తెలుగులో యక్షగానాలు అనే ఒక ప్రబంధశైలి వచ్చింది. పాటలు, పద్యాలు, ద్విపదలు, చూర్ణికలు, వచనములన్నింటి సంకలనం యక్షగానం. నేటి హరికథా రూపానికి ఇది మాతృక అని చెప్పుకోవచ్చు. ఈ హరికథలో సంగీత, సాహిత్య, నృత్య, లయలతో పాటు కొంత సమయస్ఫూర్తితో కూడిన చక్కని ఎవరినీ నొప్పించని సునిశితమైన హాస్యం కూడా ఉంటుంది. అందుకే దీనిని సకల కళాసమాహారంగా పేర్కొంటారు. కాలికి గజ్జెకట్టి, చేత చిడతలు ధరించి భక్తజనులచే గోవిందనామ స్మరణ చేయిస్తూ ఆధ్యాత్మిక చింతనతో పాటు మానవ శ్రేయస్సుకు ఉపయోగపడే ఎన్నో విషయాలు చెపుతూ జాతీయ భావాలూ పూరించి సమాజాన్ని సన్మార్గంలో పెట్టటానికి స్వతంత్రంగా చెప్పగలిగేదే ఈ హరికథా కళ. కథకుడు సంగీత సాహిత్యాలందు ఆరితేరినవాడై వేదాలు, ఉపనిషత్తులు, ధర్మశాస్త్రాలు, భగవద్గీత, పురాణాది బహుగ్రంథ పఠనం తప్పనిసరిగా ఉండాలి. బాగేపల్లి అనంతరామ భాగవతార్ మొదలయినటువంటి హరిదాసులు వున్నా 20వ శతాబ్దంలో శ్రీమదజ్జాడాదిభట్ల నారాయణదాసును ముఖ్యంగా మననం చేసుకోవాలి. హరికథల రచనల్లోగాని, చెప్పడంలోగాని ఒక ప్రత్యేక స్థానాన్ని సమకూర్చుకుని హరికథకు, హరికథకులకు విశిష్ట గౌరవాన్ని తెచ్చిన సహజ సంగీత సాహిత్య కోవిదులు, మహాకవి సార్వభౌములు, హరికథా గాన వాగమశాసనులు, భాగవతా శిఖామణులు, కాత్యాయినీ కటాక్ష లబ్ధి విభవజ్ఞానధనులు అయిన ఆదిభట్టాన్వయానికి హరికథా పితామహ అనే బిరుదును తెచ్చిపెట్టాయి. విజయనగరంలోని మహారాజా ప్రభుత్వ సంగీత నృత్య కళాశాలకు ప్రథమ ప్రధానాచార్యులుగా వ్యవహరించారు. అటువంటి మహనీయుని శిలావిగ్రహాన్ని వారి శిష్య ప్రియశిష్యులు నగరంలోని సత్యనారాయణపురం కాశీవిశే్వశ్వరస్వామి వారి దేవస్థాన ప్రాంగణంలో ఆదిభట్టాన్వాయుని 6వ వర్ధంతి ఉత్సవంలో ప్రతిష్టించారు. అంతటి ప్రాచీన కళ అయిన ఈ హరికథలను ఘంటసాలవేంకటేశ్వరరావు ప్రభుత్వ సంగీత నృత్య కళాశాల రామాయణం, భాగవతం, భారతాలను మొత్తం కథకులు ఆ కళాశాలలోని కళా వేదికపై శ్రోతలకు గానం చేసి వినిపించారు. రాష్ట్ర ప్రభుత్వ సాంస్కృతిక శాఖ, సంగీత నాటక అకాడమి, సంగీత అకాడమీలు దాదాపు రెండున్నర దశాబ్దాల క్రితం యువతను ఎంపిక చేసి రాష్ట్ర వ్యాప్తంగా కళాప్రదర్శనలు వారిచే ఇప్పించి ప్రోత్సహించేవి.
సమాజహితం హరికథకుల అభిమతంగా కొనసాగాలని హరికథా కాలక్షేపం అనుకునే విధంగా కొనసాగకూడదని భక్తిజ్ఞాన వైరాగ్యాలకు ప్రతీకగా హరికథలను వౌలిక ధర్మాలు పాటిస్తూ చెప్పగలిగితేనే ఈ హరికథకు తరాలు మారినా విలువలు తరగవని పలువురు పెద్దలన్నారు. హరికథ అనగానే ఒక కథ కాదు దాని వెనుక ఒక ధార్మిక ఆథ్యాత్మిక తత్వలక్షణాలను కలిగి వుండేది. దానిని తెలుపుటమే ఆచరించమని చెప్పటమే కథకులు గుర్తెరిగి పట్టుబట్ట కట్టుకుని ఏం అందించాలని శ్రోతలు అభిప్రాయపడ్డారు. ఆ కథకులపై వ్యాఖ్యలు విన్న పలువురు

ఫోటో… 1951వ సంవత్సరంలో విజయవాడలో ప్రతిష్ఠించిన ఆదిభట్ల నారాయణదాసు శిలావిగ్రహం (పక్కన) హరికథా గానం చేస్తున్న ఓ భాగవతార