ప్రపంచ దేశాలసారస్వతం 203-అమెరికాదేశసాహిత్యం -27-20వశతాబ్ది సాహిత్యం -19
లిటరరీ బయాగ్రఫి ,న్యు జర్నలిజం –న్యు క్రిటిసిజం అంతర్ధానం అవుతుండగా ,హిస్టారికల్ క్రిటిసిజం కల్చరల్ థీరీ ఆవిర్భవించి లిటరరీ బయాగ్రఫి బాగా వికసించింది .లియాన్ ఈడేల్ హెన్రి జేమ్స్ పై 5భాగాల అధ్యయనం -1953-72,సిన్క్లేర్ లేవిస్ పై ,మార్క్ షోరర్ రాసిన –సింక్లైర్ లేవిస్ –యాన్ అమెకన్ లైఫ్ -1961,జేమ్స్ జాయిస్ -1959ఆస్కార్ వైల్డ్-1988 లపై రిచార్డ్ ఎలిమాన్ –ఎడిత్ వార్టన్ పై ఆర్ డబ్ల్యు బి లేవిస్ -1975,డాస్టోవిస్కి పై జోసెఫ్ ఫ్రాంక్ రాసిన 5వాల్యూముల చరిత్ర 1976-2002,వాల్ట్ విట్మన్ కవి పై పాల్ జ్వీగ్ రాసిన బ్రిలియంట్ స్టడి -1984,మేరి మెకార్ధి పై కరోల్ బ్రైట్ మాన్ రాసిన విస్తృత జీవిత చరిత్ర -1992 అన్నీ మాన్యుమెంటల్ వర్క్స్ గా గుర్తింపు పొందాయి .
రెండవ ప్రపంచ యుద్ధానంతరం ఏర్పడిన సంక్లిష్ట స్థితి పై కొత్త జర్నలిజం సోషల్ కామెంటరీలు విస్తృతంగా వచ్చాయి .జాన్ హెర్సి రాసిన –హీరోషీమా -1946లో భావోద్వేగ రహిత అటామిక్ హోలోకాస్ట్ అంటే సర్వ వినాశం గూర్చి మంచి వివరణ ఉంది .నవలారచయిత జేమ్స్ బాల్డ్విన్ –నోట్స్ ఆఫ్ ఎ నేటివ్ సన్ -1955,నో బడి నోస్ మై నేం-1961,ది ఫైర్ నెక్ష్ట్ టైం వ్యాసాలలో అనర్గళ ధారావాహిక సాహిత్యం ప్రవహింప జేశాడు .జాతి, సంస్కృతి లపై జాన్ ఎల్లిసన్ –షాడో అండ్ యాక్ట్ -1964,గోయింగ్ టు ది టెర్రిటరి-1986 వ్యాస సంపుటాలు గొప్ప ప్రభావం చూపాయి .నార్మన్ మైలర్ యొక్క’’ న్యు జర్నలిజం’’ పొలిటికల్ సమావేశాల ,పెద్దపెద్ద నిరసన ప్రదర్శనల డ్రామా అంతా చూపాడు .నావలిస్ట్ జోన్ దిడియాన్ రెండు భాగాల సోషల్ ,లిటరరీ కామెంటరి గా –స్లౌచింగ్ టువార్డ్స్ బెతేల్హెం-1968,ది వైట్ ఆల్బం -1979రాసింది .ఇందులో మదటి వ్యాస సంపుటి లో 1960ల నాటి కలర్ కల్చర్ ఏర్పడటానికి కారణమైన శక్తుల గురించి ,కౌంటర్ కల్చర్ ఏర్పడటం గురించి బ్రిలియంట్ ఇన్వెస్టి గేషన్.టాం ఉల్ఫ్ ,హంటర్ యెస్.ధాంప్సన్ జర్నలిస్ట్ లు స్టైలిస్ట్ లుగా పేరుపొందారు .వియత్నాం యుద్ధం లోని సర్రియల్ ఎట్మాస్ఫియర్ ,రాక్ మ్యూజిక్ ,డ్రగ్స్ లు ప్రేరణాత్మక సమస్యలుగా సబ్జెక్టివ్ జర్నలిజం గా మారి ,మైకేల్ హెర్ర్ –డిస్పాచెస్ -1977రాశాడు .ఈకాలం మూడ్ కూడా ఆటోబయాగ్రఫీ కి మాంచి ఊతమిచ్చింది .దీనితో ఫ్రాంక్ కాన్రాయ్-స్టాప్ టైం-1967,లిలియన్ హెల్మన్ రాజకీయ ,పర్సనల్ ఎలిమెంట్స్ గా-యాన్ అన్ ఫినిష్డ్ వుమన్ -1969,స్కౌన్డ్రల్ టైం-1976,రాబర్ట్ ఎం.పిర్సిగ్-జెన్ అండ్ ది ఆర్ట్ ఆఫ్ మోటార్ సైకిల్ మెయింటే నెన్స్-1974 రచనలలో అన్నిరకాల క్లాసిఫికేషన్ లను ధిక్కరించి రాశారు .పిర్సిగ్-ముఖ్య పాత్రలోని ఎమోషనల్ కొల్లాప్స్ లను విచ్చిన్నమౌతున్న వర్క్ మాన్ షిప్ ,సంస్కృతిక విలువలతో సమానం చేశాడు .చివరగా ‘’థీరీ’’ గూర్చి తెలుసుకొందాం .
థీరీ –మేజర్ క్రిటిక్స్ ,న్యూయార్క్ క్రిటిక్స్ లను వివిధ రకాల క్రిటిక్స్ అనుసరించారు .వీరు క్లోజ్ రీడింగ్ కంటే థీరీ ని ఎన్నుకొన్నారు .యూరోపియన్ స్ట్రక్చరిజం మాత్రం అమెరికాలో ప్రతిధ్వనించలేదు .కానీ పోస్ట్ స్ట్రక్చరలిస్ట్ థీరిస్ట్ లైన మైఖేల్ ఫౌకాల్ట్,రోలాండ్ బార్తేస్,జాక్వెస్ డెరిడాలకు అంతగా రాజకీయం లేని చోట్ల అంటే1960తర్వాత ప్రవేశించిన సంశయవాదం ,ఓటమి ఉన్న చోట స్వాగతం లభించింది .ఏల్ కు చెందిన నలుగురు ప్రొఫెసర్లు డేర్రిడా తో చేతులు కలిపి ,ఒక గ్రూప్ ఆఫ్ ఎస్సేస్ గా ‘’డి కన్స్ట్రక్షన్ అండ్ క్రిటిసిజం ‘’-1979లో ప్రచురించారు .పాల్ డీ మాన్ ,జె.హిల్స్ మిల్లర్ లు ఇద్దరూ అమెరికాలో డీ కన్స్ట్రక్షన్ విశేష ప్రచారం తెచ్చారు .హోరాల్ద్ బ్లూం,జియోఫ్రి హెచ్ హార్ట్స్ మాన్ లిద్దరూ తమ ముందుతరం కవులలోని సమస్యాత్మక రిలేషన్ షిప్,వాళ్ళ స్వీయ భాష లపై శ్రద్ధ చూపించారు .ఆధునికకవులపై రాల్ఫ్ వాల్డో ఎమర్సన్ ప్రభావం పై బ్లూమ్ ఎక్కువ దృష్టి పెట్టి రాశాడు .యాన్ గ్సైటీ ఇన్ఫ్లు ఎన్స్-1973,మాప్ ఆఫ్ మిస్ రీడింగ్ -1975రచనలు చేసి న బ్లూమ్స్ విస్తృతమైన ఆడియెన్స్ ను ది వెస్టర్న్ కానన్ ,-1994,షేక్స్పియర్ –ది ఇన్వెన్షన్ ఆఫ్ ది హ్యూమన్ 1998లలో పొంది అగ్రశ్రేణి విశ్లేషకుడైనాడు .ఈ రెండిటి అన్వేషణ పరిశీలన పరిశోధన లతో పాశ్చాత్య లిటరరీ ట్రడిషన్ ను ఓడించి పారేశాడు .
ఫిలాసఫర్లు అయిన రిచర్డ్ రోర్టిస్టాన్లీ కేవెల్,క్రిటిక్ రికార్డ్ పయోరియర్ లు యూరోపియన్ ధీరీ కి సమా౦తరమైన దాన్ని ఎమర్సన్ ఫిలాసఫీలో లో,ప్రోగ్రామిస్ట్ లైన విలియం జేమ్స్ ,జాన్ డ్యూయీ రచనలలో దర్శించి లోకానికి చాటారు .డ్యూయీ ,ఇర్వింగ్ హోవ్ అనుకరించి అధిగమించి రోర్టి సోషల్ క్రిటిక్ గా –అచీవింగ్ అవర్ సెంచరి -1998,ది ఫిలాసఫీ అండ్ సోషల్ హోప్ -1999రచనలలో బాగా ఎదిగి సుస్థిర స్థానం పొందాడు .మరికొందరు క్రిటిక్స్ కూడా మరింత పొలిటికల్ మలుపు త్రిప్పారు .స్టీఫెన్ గ్రీన్ బ్లాట్ –షేక్స్ పియర్ ఇతర ఎలిజబెత్ కాలపు రచయితలపై ,ఎడ్వర్డ్ సైడ్ రాసిన –ది వరల్డ్ ,దిటెక్స్ట్,అండ్ ది క్రిటిక్ -1983 వ్యాస సంపుటి ,ఇప్పటిదాకా ఉపేక్ష వహించిన లేక నిర్లక్ష్యం చేసిన’’ సాహిత్యానికి చారిత్రిక సాన్నిహిత్యాన్ని ‘’చాటింది .సైడ్ రాసిన –ఓరియెంటలిజం –1978,కల్చర్ అండ్ ఇ౦పీరియలిజం -1993 లలో ఆర్ట్స్ అండ్ సొసైటీ లపై కాలనైజేషన్ ప్రభావాన్ని వివిధకోణాలలో చూపించాడు .ఇతడి వ్యాసాలన్నీ ‘’రిఫ్లెక్షన్స్ ఆన్ ఎక్సైల్’’-గా 2000లో ప్రచురితలైనాయి .
మరికొందరు క్రిటిక్స్ ఈ హిస్టారికల్ అప్రోచ్ నుంచి దూరమై ,కల్చరల్ స్టడీస్ పై దృష్టి కేంద్రీకరించారు .దీనితో ఉన్నత –సాధారణ కల్చర్ మధ్య ఉన్న గీత చెరిగి పోయింది .కళలు,భావజాలం పై చర్చలు పెరిగాయి . ఫెమినిస్ట్ క్రిటిక్స్ అయిన కేట్ మిల్లెట్,ఎలెన్ మోర్స్ ,సాండ్రా గిల్బర్ట్,సుసాన్ గుబార్ ,ఎలైన్ షోవాల్టర్ లు కొత్త జెండర్ బేస్డ్ అప్రోచేస్ టు పాస్ట్ అండ్ ప్రెసెంట్ రైటర్స్ వెలుగులోకి తెచ్చారు .తమాషా అయిన సిద్ధాంతకారులు అంటే క్వీర్ దీరిస్ట్ లు –ఈవ్ కోసోఫ్స్కిసేడ్జివిక్,లు హోమో సెక్సువాలిటిపై ఓవర్ట్ అండ్ ఇమ్ప్లిసిటి అంటే బహిరంగ, అవ్యక్త ధోరణులపై రాశారు .
ఈ విదానాలన్నీ కొత్త విధాన విమర్శనా ధోరణులకు పురుళ్ళు పోశాయి .కాని రాజకీయం సిద్ధాంత భావనలకే ప్రాముఖ్యం ఉండటం తో సాధారణ పాఠకుడికి చాలా దూరమై పోయాయి .ఇది అల్లాన్ బ్లూమ్స్ లాంటి కన్జర్వేటివ్ లకన్నెర్రకు కారణమై ఈయన 1987లో –క్లోజింగ్ ఆఫ్ అమెరికన్ మైండ్స్ –రాశాడు .వామభావీయుడు రస్సెల్ జాకోబి ,’’దిలాస్ట్ ఇంట లెక్ట్యు వల్స్ ‘’-1987 డోగ్మాటిక్ విజ్డం-1994 రాశాడు , థీరీ ఆధార క్రిటిసిజం కు వ్యతిరేకత 1990దశకం లో మొదలైంది .రాజకీయ పరిణత పై మాత్రమేకాక ,ఇన్ఫార్మల్ వ్యాస రచనలపైనా విమర్శ పెరిగింది .పబ్లిక్ మేధావుల పాత్ర ,అత్యధిక పాఠకుల కు దగ్గరవటం అనే వాటిపై ఒత్తిడి పెరిగింది .దీనితో లిటరరీ జర్నలిజం కు మళ్ళీ ప్రాణ ప్రతిష్ట జరిగింది .పాతతరం క్రిటిక్స్ ఫ్రాంక్ లింట్రి చ్చియా ‘’ దిఎడ్జ్ ఆఫ్ నైట్ ‘’-1994లోనూ ,సైడ్ ‘’అవుట్ ఆఫ్ ప్లేస్ ‘’-1999లోను ,యువ క్రిటిక్ ఆలిస్ కప్లాన్ –ఫ్రెంచ్ లెసన్స్ -1993లోను ఆటో బయాగ్రఫి కి మారి ,తన స్వంత ఇంట లెక్ట్యువల్ అవుట్ లుక్ ను ,స్వీయ వ్యక్తీకరణను తమ రచనలలో నింపారు .
దీనితో 20వ శతాబ్ది అమెరికా దేశపు సాహిత్యం సమాప్తం .
సశేషం
మనవి –అమెరికా సాహిత్యం మొత్తం 27 ఎపిసోడ్ లుగా వస్తే అందులో , 20వ శతాబ్ది సాహిత్యం 19 ఎపిసోడ్ లు వచ్చింది .వీలుని బట్టి 21వ శతాబ్ది అమెరికన్ సాహిత్యాన్ని రాసే ప్రయత్నం చేస్తాను .ఇంతటి సుదీర్ఘ సాహితీ ప్రయాణం లో నా వెంట నడిచిన సాహితీ ప్రియులకు ధన్యవాదాలు .
ఆధారం –ఎన్ సైక్లో పీడియా బ్రిటాన్నికా .
మీ –గబ్బిట దుర్గా ప్రసాద్ -7-5-21-ఉయ్యూరు
సరసభారతి ఉయ్యూరు 